อัตลักษณ์และการสืบทอดอำนาจของข้าโอกาสวัดพระธาตุพนม จังหวัดนครพนม ในพิธีถวายข้าวพีชภาคและพิธีเสียค่าหัว
งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อการศึกษาอัตลักษณ์และการสืบทอดข้าโอกาสวัดพระธาตุพนมในพิธีถวายข้าวพีชภาคและพิธีเสียค่าหัว ผู้วิจัยเก็บข้อมูลภาคสนามในปี พ.ศ. 2557-2558 โดยการสัมภาษณ์ข้าโอกาสและลูกหลานข้าโอกาสที่เกี่ยวข้องพร้อมกับสังเกตแบบมีส่วนร่วมในพิธีถวายข้าวพีชภาคและพีธีเสียค่าหัวในงานนมัสการพระธาตุพนม ผลการศึกษาพบว่าวัตถุสัญลักษณ์ต่างๆที่อยู่ในพิธีถวายข้าวพีชภาคและเสียค่าหัวเช่น ข้าวสาร ขันหมากเบ็ง พืชสวนและพืชไร่ ล้วนแต่เป็นสัญลักษณ์ของข้าโอกาสทั้งสิ้น วัตถุสัญลักษณ์ต่างๆเหล่านี้เป็นตัวแทนของกลุ่มข้าโอกาสที่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณที่มีการถวายพืชพันธุ์เพื่อให้พวกเขาได้รับความอยู่ดีกินดี มีความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน มีอายุยืนยาว ซึ่งเป็นอานิสงส์ที่จะได้จากการถวายข้าวพีชภาคและเสียค่าหัว วัตถุสัญลักษณ์ต่างๆในพิธีกรรมล้วนมีความหมายแทบทั้งสิ้นพิธีกรรมการเสียค่าหัวเป็นพิธีกรรมหนึ่งที่จัดขึ้นพร้อมกับพิธีถวายข้าวพีชภาคประกอบไปด้วยสัญลักษณ์ต่างๆที่เชื่อมโยงให้เห็นข้าโอกาสเช่น เงิน เทียนรอบหัวคาคิงวัตถุสัญลักษณ์ในทั้งสองพิธีกรรมนี้ส่งผ่านความหมายทางวัฒนธรรมอีกด้วย ส่วนการสืบทอดข้าโอกาสวัดพระธาตุพนม พบว่าสืบทอดโดยกลุ่มผู้ปกครองและกลุ่มชาวบ้านทั่วไป โดยในกลุ่มผู้ปกครองนั้นจะสืบเชื้อสายจากฝ่ายเจ้าเมืองที่เคยอยู่ภายใต้การปกครองของอาณาจักล้านช้าง หลังจากบ้านธาตุพนมตกอยู่ภายใต้การปกครองของอาณาจักรสยาม มีการปฏิรูปการปกครองให้สอดคล้องกัน เจ้าเมืองผู้ปกครองจึงต้องเปลี่ยนสถานภาพจากเจ้าเมือง เป็น ผู้ใหญ่บ้านและกำนัน แต่เนื่องจากกำนันเป็นผู้ปกครองสูงสุดของตำบลจึงมีอำนาจในการบริหารจัดการทุกอย่างในหมู่บ้าน ในระยะแรกกำนันยังสืบเชื้อสายจากเจ้าเมืองเก่า แต่หลังจากรัฐบาลไทยออกกฎหมายว่าด้วยลักษณะการปกครองชัดเจนยิ่งขึ้น ตำแหน่งกำนันจึงเปลี่ยนจากสายเจ้าเมืองเป็นกลุ่มผู้มีอำนาจในบ้านธาตุพนม แต่การจะได้เป็นผู้ปกครองข้าโอกาสนั้น ต้องมีความสัมพันธ์อันดีกับเจ้าอาวาสวัดพระธาตุพนม เพราะตามความเชื่อแล้ว องค์พระธาตุพนมเป็นตัวแทนของเทพเจ้าศักดิ์สิทธิ์ที่ทุกคนเคารพเชื่อฟัง ดังนั้นผู้ที่จะได้เป็นผู้ปกครองข้าโอกาสจึงต้องได้รับอำนาจศักดิ์จากวัดพระธาตุพนมนั้นเอง ส่วนกลุ่มข้าโอกาสสายราษฎรนั้นคือกลุ่มผู้ที่อยู่ภายใต้การปกครอง ซึ่งรวมถึงราษฎรจากฝั่ง ประเทศ สปป.ลาวที่อยู่ตรงข้ามกับวัดพระธาตุพนม ตลอดจนชาวอำเภอธาตุพนม และบริเวณใกล้เคียงที่ยอมรับความเป็นข้าพระธาตุและมอบกายถวายตัวเป็นผู้รับใช้พระธาตุพนมตลอดไป